Na Tulinagwe Malopa, Gazetini
Kisukari na shinikizo la damu ni magonjwa yanayoathiri mamilioni ya watu Tanzania na duniani kote. Hata hivyo, wengi wetu hatujui kuhusu dalili zake na hatari zinazohusiana na magonjwa haya. Kwa mujibu wa Shirika la Afya Duniani (WHO), watu wengi duniani huishi na magonjwa haya na wengine kufariki.
“Mamilioni ya watu kote duniani wanaishi na kisukari na kila mwaka watu wengi wanafariki kutokana na ugonjwa huu. Hata hivyo, kisukari ni ugonjwa unaozuilika na kutibika kwa kufuata lishe bora, kufanya mazoezi na kudhibiti uzito,” Shirika la Afya Duniani (WHO)- Kisukari:
Katika makala hii, tunakuletea habari za kina kuhusu jinsi ya kuzuia na kugundua mapema magonjwa haya ya kiafya.
Kisukari ni nini?
Kwa mujibu wa Daktari Jane Kamau, mtaalamu wa magonjwa ya kisukari: “Kisukari ni hali ambayo sukari (glukosi) katika damu hushindwa kusimamiwa vizuri na mwili, na hivyo kusababisha kiwango cha juu cha sukari kwenye damu. Hali hii inaweza kusababishwa na sababu mbalimbali, ikiwa ni pamoja na lishe duni, ukosefu wa mazoezi, na historia ya familia.
“Ni muhimu kujua kuwa kisukari kinaweza kudhibitiwa kwa kula vyakula vyenye afya, kufanya mazoezi, na kupima kiwango cha sukari ya damu mara kwa mara. Kwa hivyo, inashauriwa kufanya vipimo vya sukari ya damu angalau mara moja kwa mwaka kwa watu wenye hatari ya kupata kisukari,”.
Shinikizo la damu ni nini?
Kwa upande wa shinikizo la damu, Daktari John Mrema, ni Mtaalamu wa Shinikizo la Damu, ambapo anasema: “Shinikizo la damu ni hali ambapo damu inapita kupitia mishipa ya damu kwa nguvu sana, na kusababisha shinikizo kubwa kwenye kuta za mishipa hiyo. Hali hii inaweza kusababishwa na sababu kama vile uzito kupita kiasi, lishe duni, ukosefu wa mazoezi, na mfumo wa kurithi.
“Ni muhimu kupima shinikizo la damu mara kwa mara na kudhibiti shinikizo kwa njia ya kubadili mtindo wa maisha, kama vile kula vizuri, kufanya mazoezi, na kuepuka tumbaku na pombe. Kwa wale walio katika hatari kubwa ya kupata shinikizo la damu, inashauriwa kupima shinikizo la damu angalau mara mbili kwa mwaka,”.
Mtu afanye nini kuzuia na kugundua mapema magonjwa haya?
Hatua muhimu ya kuzuia magonjwa haya ni kujitambua kuhusu hatari zako za kupata magonjwa haya, na kuchukua hatua za kuzuia mapema. Hii inaweza kujumuisha kula lishe bora, kufanya mazoezi mara kwa mara, kuepuka tumbaku na pombe, na kupima shinikizo la damu na sukari ya damu mara kwa mara. Kwa kuwa magonjwa haya yanaweza kuwa kimya kwa muda mrefu, ni muhimu kufanya vipimo hivi angalau mara moja kwa mwaka.
“Magonjwa ya kisukari na shinikizo la damu yanaongoza kwa vifo vingi duniani, hivyo ni muhimu kuzingatia kuzuia na kugundua magonjwa haya mapema. Kupima sukari ya damu na shinikizo la damu mara kwa mara ni hatua muhimu katika kuzuia na kudhibiti magonjwa haya,” Taasisi ya Moyo Jakaya Kikwete (JKCI) – Kisukari na Shinikizo la Damu
Kwa mujibu wa Wizara ya Afya Tanzania na Shirika la Afya Duniani, hatua muhimu za kuzuia au kujiepusha na magonjwa haya ni kwa;
Kufanya mazoezi mara kwa mara: Kufanya mazoezi angalau mara tatu kwa wiki kwa dakika 30 hadi 60 kwa siku. Mazoezi kama kutembea, kuogelea, kukimbia, au kucheza michezo ni nzuri kwa afya.
“Niligundua kuwa nina shinikizo la damu wakati wa uchunguzi wa kawaida wa afya. Sasa ninafanya mazoezi mara kwa mara na kula vizuri ili kudhibiti shinikizo la damu yangu,” Salim (48) miongoni mwa waathirika wa ugonjwa wa shinikizo la damu.
Kula vizuri: Kula vyakula vyenye afya kama vile matunda, mboga, nafaka, protini zisizo na mafuta, na maziwa ya chini ya mafuta. Inashauriwa kuepuka vyakula vyenye sukari nyingi na mafuta mengi.
Kupima kiwango cha sukari ya damu: Kupima kiwango cha sukari ya damu mara kwa mara, hasa kama mtu ana historia ya familia ya kisukari. Pia, kama mtu ana dalili za kisukari kama vile kukojoa mara kwa mara, kiu kikubwa, au kuchoka haraka, ni muhimu kupima kiwango cha sukari ya damu mara moja.
Kupima shinikizo la damu: Kupima shinikizo la damu mara kwa mara, hasa kama mtu ana historia ya familia ya shinikizo la damu. Pia, kama ana dalili za shinikizo la damu kama vile maumivu ya kichwa, kizunguzungu, au kutokwa na jasho sana, ni muhimu kupima shinikizo la damu haraka.
“Niligunduliwa na kisukari baada ya kuhisi kiu kikubwa sana na kukojoa mara kwa mara. Sasa ninafuata lishe bora na kupima sukari yangu ya damu mara kwa mara,” anasema Fatma(36).
Kuepuka tumbaku na pombe kunaweza kusaidia kupunguza hatari ya kupata kisukari na shinikizo la damu.
Kufanya mabadiliko katika mtindo wa maisha na kuzingatia mambo haya yanaweza kuzuia na kugundua mapema magonjwa ya kisukari na shinikizo la damu. Kumbuka kuwa afya yako ni muhimu, na unapaswa kufanya kila liwezekanalo kuihifadhi.
Said(55), alisema: “Niligunduliwa na kisukari miaka michache iliyopita na nilikuwa na wasiwasi sana kuhusu afya yangu. Lakini sasa, nimejifunza kuhusu umuhimu wa kula vizuri, kufanya mazoezi, na kupima sukari yangu ya damu mara kwa mara. Nimepunguza kiwango cha sukari yangu na ninaendelea vizuri,”.
